Γίνεται πολύς λόγος τις τελευταίες ημέρες για το σχέδιο Άτσεσον, που υποβλήθηκε το1964 από τους Αμερικανούς για λύση του Κυπριακού, μετά την τουρκοκυπριακή ανταρσία και τις αιματηρές ταραχές που ξεκίνησαν τα Χριστούγεννα του 1963.

Η ιστορία επανήλθε στην επικαιρότητα, διότι συμπληρώνονται 50 χρόνια από τότε που ο Ντην Άτσεσον υπέβαλε τις προτάσεις του και κανονικά φέτος η Τουρκία θα έπρεπε, σύμφωνα με το σχέδιο, να παραδώσει πίσω (στην Ελλάδα) το κομμάτι εκείνο της Καρπασίας που θα κρατούσε ως στρατιωτική βάση. Αυτό ήταν το αντάλλαγμα που επρόκειτο να λάβει η Τουρκία προκειμένου να δεχτεί την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και την αλλαγή του στάτους των Τουρκοκυπρίων σε μειονότητα με δικαιώματα όπως εκείνα των Μουσουλμάνων της Θράκης, αντί των προνομίων που πέτυχαν στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.  Αλλά ο Μακάριος απέρριψε το ΣΧΕΔΙΟ ΑΤΣΕΣΟΝ, διότι διέβλεπε σ’ αυτό “κινδύνους που μπορούσαν να οδηγήσουν την Κύπρο σε αιματοκύλισμα”.

Πάντως το πραγματικό αιματοκύλισμα είχε ήδη προηγηθεί, τα Χριστούγεννα του 1963, όταν έγινε η τουρκοκυπριακή ανταρσία, με αφορμή την απόφαση του Μακαρίου να αλλάξει 13 σημεία του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Κάνοντας εκείνη την αποκοτιά ο Μακάριος δεν είχε φοβηθεί ότι θα γινόταν αιματοκύλισμα. Υποψιάστηκε όμως ότι θα γινόταν αιματοκύλισμα όταν διάβασε από τις εφημερίδες (όπως ο ίδιος είπε αργότερα στον Γεώργιο Παπανδρέου) το Σχέδιο Άτσεσον! Γιαυτό και το απέρριψε…

Δυστυχώς ο Μακάριος, στα 27 χρόνια που ηγήθηκε αυτού του λαού (1950 – 1977) δεν πήρε ούτε και μία ορθή απόφαση στα κρίσιμα ραντεβού του με τη ιστορία, στις καθοριστικές δηλαδή στιγμές στις οποίες κρίθηκε η μοίρα αυτού του λαού.

Το 1955, λίγους μήνες μετά την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, οι Άγγλοι πρότειναν σχέδιο αυτο-κυβέρνησης της Κύπρου που θα κατέληγε, σε καθορισμένο χρονικό διάστημα μερικών ετών, στην αυτοδιάθεση, δηλαδή στην Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Στο σχέδιο εκείνο η Τουρκία δεν είχε κανένα ρόλο ή λόγο και οι Τουρκοκύπριοι αποτελούσαν μια μειοψηφία του κυπριακού λαού, δηλαδή μια μειονότητα χωρίς ιδιαίτερα προνόμια. Οι συνομιλίες κράτησαν μερικούς μήνες και επήλθε συμφωνία μέσα στο 1956. Ήρθε ο Υπουργός Αποικιών της Μεγάλης Βρετανίας για να υπογραφεί η συμφωνία μεταξύ του ιδίου και το Μακαρίου. Αλλά ο Μακάριος … μετάνιωσε. Το βράδυ 19 εκρήξεις βομβών συγκλόνισαν την Λευκωσία και την επόμενη μέρα ο Υπουργός Αποικιών Λένοξ Μπόιντ έφυγε από την Κύπρο ευχόμενος στο Μακάριο ο Θεός να σώσει τον ίδιο και το λαό του… Για τις βόμβες ο Μακάριος κατηγόρησε το Γρίβα κι ο Γρίβας τον Μακάριο, αλλά η καλύτερη ευκαιρία για λύση του Κυπριακού είχε ήδη τιναχτεί οριστικά στον αέρα. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι ο Μακάριος θέλησε – όπως έκανε πάντα και σε όλες τι επόμενες ευκαιρίες για λύση- να κερδίσει κάτι παραπάνω, αλλά τέντωσε το σκοινί παραπάνω από όσο έπρεπε και το έσπασε…

Το 1957 έδωσε συνέντευξη στην Μάρμπαρα Κάσλ και είπε ότι ήταν έτοιμος να δεχτεί … ανεξαρτησία αντί για Ένωση.  Αιφνιδίασε τους πάντες σε Κύπρο και Ελλάδα, καθώς η ΕΟΚΑ συνέχιζε τον αγώνα για την Ένωση. Όταν η νέα αυτή πολιτική του Μακαρίου οδήγησε στο τραπέζι των συνομιλιών και στις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου για ανεξαρτησία, ο Μακάριος μετάνιωσε πάλι το τελευταίο βράδυ και είπε στον Καραμανλή ότι θα ήθελε να συνεχίσουν τις συνομιλίες…  Ήταν εκεί που ο Καραμανλής του είπε περίπου ότι δεν πρόκειται να γίνει καραγκιόζης και τον κάλεσε να υπογράψει αυτά που συμφώνησε… Από τότε πολλοί Κύπριοι θεωρούν ότι ο Καραμανλής ξεπούλησε την Κύπρο…

Το 1963 ο Μακάριος αποφάσισε να αλλάξει 13 σημεία του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Πολλοί δικαιολογώντας τον αρχιεπίσκοπο, μιλούν για «δοτό» Σύνταγμα που ο Μακάριος έπρεπε «να βελτιώσει». Αλλά «δοτό» – «ξεδοτό» αυτό ήταν το Σύνταγμα που ο ίδιος ο Μακάριος αποδέχτηκε κι υπέγραψε και συνεπώς όφειλε, ως πρόεδρος του κράτους, πρώτος και καλύτερος, να το εφαρμόζει. Ξεχνούν επίσης ότι την λειτουργία αυτού του Συντάγματος υπέγραψαν 3 εγγυήτριες δυνάμεις (Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία), ώστε να διασφαλιστεί ότι αυτό θα λειτουργεί όπως συμφωνήθηκε.  Αν το Σύνταγμα ήταν μη λειτουργικό, λόγω της στάσης των Τουρκοκυπρίων, ο Μακάριος όφειλε να χειριστεί το θέμα πολύ διαφορετικά από τον άτσαλο τρόπο με τον οποίο το χειρίστηκε.  Δεν διαβουλεύθηκε από πριν ούτε με την Ελλάδα, ούτε με την Τουρκία. Ρώτησε μόνο τον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή, που του έδωσε πράσινο φως, αλλά η επίσημη βρετανική θέση από τότε μέχρι σήμερα είναι ότι εκείνος ο πρέσβης απλά εξέφρασε στο Μακάριο την …προσωπική του άποψη!

Το 1964 φτάσαμε στο σχέδιο Άτσεσον που πρόβλεπε την διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και την Ένωση με την Ελλάδα, με αντάλλαγμα προς την Τουρκία να μισθώσει για 50 χρόνια βάση στην χερσόνησο της Καρπασίας. Το σχέδιο προέβλεπε επίσης την επανεγκατάσταση των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης που είχαν διωχθεί βίαια από την πατρίδα, τις δουλειές και τις περιουσίες τους, το 1955 όταν ξεκίνησε ο απελευθερωτικός αγώνας στην Κύπρο. Οι Τούρκοι υπέβαλαν στους Αμερικανούς αντιπροτάσεις, που δημοσιεύθηκαν τότε σε τουρκικές εφημερίδες και αναδημοσιεύτηκαν σε δικές μας. Ο Μακάριος διάβασε εκείνα τα δημοσιεύματα κι αποφάσισε να απορρίψει το σχέδιο…  Το ερώτημα που τίθεται εκ του αποτελέσματος είναι αν το Σχέδιο Άτσεσον ήταν καλύτερο ή όχι από την τότε έκρυθμη κατάσταση που επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο στα επόμενα χρόνια ενώ από το 1974 που έγινε η εισβολή μέχρι σήμερα η Κύπρος είναι ντε φάκτο διχοτομημένη. Αλλά ακόμη κι αν δεν κρίνουμε εκ του αποτελέσματος αλλά με βάση τα γεγονότα της εποχής και μόνο… ήταν ή δεν ήταν το σχέδιο Άτσεσον πιο κοντά στη λύση που αποτελούσε τότε εθνικό μας στόχο, δηλαδή την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, σε αντιδιαστολή με το «δοτό» Σύνταγμα της Ζυρίχης;  Θα ήθελα εδώ να σημειώσω και κάτι για τους Έλληνες της Πόλης, που υπέστησαν τα πάνδεινα από τα αντίποινα των Τούρκων, για την Κύπρο. Οκτώ χρόνια μετά το διωγμό τους, είχαν την ευκαιρία να πάνε πίσω, αλλά ο Μακάριος είχε άλλη άποψη. 

Το 1973 οι συνομιλητές των δύο Κοινοτήτων Κληρίδης και Ντενκτάς κατέληξαν σε συμφωνία λύσης του Κυπριακού, που λογικά έπρεπε να ικανοποιεί πλήρως την ελληνοκυπριακή πλευρά. Οι Τουρκοκύπριοι δέχτηκαν να αλλάξουν όπως ήθελε ο Μακάριος τα 12 από τα 13 σημεία του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επέμεναν μόνο να ΜΗΝ αλλάξει το 1 από τα 13, εκείνο δηλαδή που αφορούσε τους χωριστούς δήμους (ένα σημείο που παραμένει σε ισχύ στο Σύνταγμά μας μέχρι σήμερα).  Ο Μακάριος, που αρχικά έδειχνε να συμφωνεί, τελικά απέρριψε κι αυτή τη συμφωνία, διότι δεν ήθελε λέει να γίνει για … δεύτερη φορά επίορκος της Ένωσης!  Μερικούς μήνες μετά έγινε το πραξικόπημα κι η τουρκική εισβολή… 

Ανάμεσα σε όλες τις πιο πάνω ατυχείς για τον Μακάριο και τον κυπριακό λαό που κρεμόταν από αυτόν αποφάσεις, επιμένω ότι οπωσδήποτε υπήρξαν δύο εξαιρετικές ευκαιρίες για λύση, τις οποίες ο Μακάριος εξανέμισε. Η πρώτη ήταν η συμφωνία του με το Χάρτινγκ το 1956 και η δεύτερη η συμφωνία Κληρίδη – Ντενκτάς το 1973.

Πολλοί επιμένουν ότι τις πράξεις του Μακαρίου πρέπει να τις κρίνουμε με βάση τα δεδομένα της εποχής. Δυστυχώς όμως ο Μακάριος, ως ένα ιστορικό πρόσωπο που – με τις πράξεις ή παραλείψεις του- καθόρισε τη σύγχρονη ιστορία του τόπου, δεν μπορεί να τύχει ασυλίας από τη βασική αρχή ότι το ορθό ή λανθασμένο μιας απόφασης κρίνεται εκ του αποτελέσματος.  Ξεκίνησε έναν αγώνα για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και παρέδωσε με το θάνατό του μια Κύπρο ημι-κατεχόμενη από την Τουρκία και ντε φάκτο διχοτομημένη.

Αναγνωρίζω πέραν πάσης αμφιβολίας ότι,  για να φτάσουν τα πράγματα ως εδώ που έφτασαν, προηγήθηκε το πραξικόπημα της χούντας, η τρομοκρατική δράση της ΕΟΚΑ Β’ και πολλές άλλες ανώμαλες καταστάσεις που δρούσαν εναντίον του Μακαρίου, τον έφερναν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, υπονόμευαν κι απειλούσαν διαρκώς την οντότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αναγνωρίζω με άλλα λόγια το ελαφρυντικό του. Όχι όμως και το άλλοθι που επικαλούνται οι υμνητές του. Ο Μακάριος είχε το λαό με το μέρος του κι αν ήταν όντως ο μεγάλος ηγέτης που μνημονεύουμε θα έπαιρνε τις μεγάλες και ορθές αποφάσεις. Δυστυχώς όμως για τις λανθασμένες του επιλογές δεν ευθύνονται μόνο οι άλλοι που τον πίεζαν αλλά κι η ανεπάρκεια της δικής του πολιτικής κρίσης. 

Τις ευκαιρίες για λύση του Κυπριακού κι αποτροπή πολλών δυσάρεστων εξελίξεων, που πλήρωσε ο λαός με αίμα και πόνο, τις απολάκτισε εκείνος που είχε την ευθύνη και την εξουσία να αποφασίζει, διότι κάθε φορά διέβλεπε σ’ αυτές κινδύνους για τον κυπριακό ελληνισμό… Κανένα σχέδιο δεν ήταν τέλειο. Λες και θα μπορούσε να υπάρξει τέλειο σχέδιο λύσης σε μια κατάσταση που γινόταν όλο και πιο περίπλοκη με την πάροδο του χρόνου και την προσθήκη τετελεσμένων. Έτσι από το σχέδιο του 1956, που ήταν το καλύτερο για μας σχέδιο Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα κι από τη συμφωνία του 1973 που ήταν η καλύτερη συμφωνία για ένα λειτουργικότερο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, φτάσαμε σήμερα να συζητάμε Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία. 

Κάθε φορά που ο Μακάριος αποτύγχανε να πάρει την ορθή απόφαση, η Κύπρος αποκτούσε … νέους ήρωες! Μετά το τεράστιο λάθος του αρχιεπισκόπου το 1956 είχαμε τις θυσίες στις μάχες ή στην αγχόνη πολλών παλικαριών της ΕΟΚΑ. Μετά την απόφαση του να αλλάξει τα 13 σημεία του Συντάγματος, είχαμε την τουρκοκυπριακή ανταρσία και τις διακοινοτικές συγκρούσεις με δεκάδες νεκρούς και αγνοούμενους. Μερικούς μήνες μετά την απόρριψη της συμφωνίας Κληρίδη-Ντενκτάς το 1973 ήρθε το πραξικόπημα και η εισβολή, με χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους…  Γινόταν δηλαδή ακριβώς εκείνο που ο Μακάριος φοβόταν όταν δεν έπαιρνε την … ορθή απόφαση: Αιματοχυσία…

Σήμερα, έπειτα από μισό αιώνα τραγικών λαθών, που επισώρευσαν ανείπωτες συμφορές,  οι επίγονοι του Μακαρίου επιμένουν πώς ούτε κι αυτή η ΔΔΟ μας ικανοποιεί και την απορρίπτουν υποσχόμενοι καλύτερη λύση στο αόριστο μέλλον.  Η επόμενη ωστόσο εξέλιξη θα είναι χωρίς αμφιβολία η οριστική και μόνιμη διχοτόμηση της Κύπρου.